Hotel “Neretva” i Banja

           *NAPOMENA: Tekst koji slijedi napisao je Amir Pašić, a objavljen je u dijelovima u mostarskoj informativnoj reviji MM, u brojevima 2 i 3, u junu i avgustu 1996. godine.

            Dolaskom Austrougarske 1878. godine u Bosnu i Hercegovinu, sa promjenom ekonomije unose se evropski urbani milje i arhitektonske forme u sve urbane sredine. U Mostaru odnos nove vlasti prema postojećem tkivu nije bio destruktivan jer novi objekti se podižu na slobodnim prostorima oko novoizdgrađene željezničke pruge, zapadno od postojećeg grada. Istorijska gradska jezgra je prepuštena prirodnom umiranju, pa je tako, uglavnom, ostala sačuvana za buduće generacije.
            Razvoj Mostara u ovom periodu može se vezati za dvije ličnosti istog prezimena, sličnih ideja, a potpuno različitog porijekla i profesije: Mujagu Komadinu, gradonačelnika i inžinjera Miloša Komadinu, gradskog mjernika.
            Urbana šema je vrlo jednostavna, podređena željeznici (pruga Sarajevo-Mostar-Metković) i automobilu (postojeće ceste dolinom rijeke Neretve, veza zapadno prema Splitu i istočno prema Nevesinju).
            Okolna brda utvrđuju se novim fortifikacijama, a gradska zona određuje se vojnim logorima na vrhovima trouglaste doline. Narasle saobraćajne potrebe traže bolju povezanost preko Neretve, pa su izgrađena tri mosta uz postojeći Stari, koji se adaptira za kolski saobraćaj.
            Centralna gradska osovina povezuje željezničku stanicu - novi poslovni centar na zapadu - mostom Franje Josifa (1888.) sa musalom na lijevoj obali koja se preuređuje u novi društveni centar. Škola, hotel “Neretva” i Gradsko kupatilo, objekti “novog doba” se grade da zemijene mektebe, hanove i hamame. Tu su locirani i drugi objekti istog simboličnog značenja: pošta i Vatrogasna stanica.
            Arhitekti unose eklektičke dekorativne elemente sakupljene tokom studijskih putovanja austrijskih arhitekata po Egiptu i Španiji, sa ciljem da NE negiraju u potpunosti islamski arhitektonski duh gradske sredine.
            Hotel “Neretva” (podignuta 1892.), unosi duh Evrope sa novim tipom gostinskih soba, sala za sastanke ili čitanje, muzikom klavira, Sacher tortom i Wiener šniclom, pripravljenom od strane kuhara dovedenih iz Praga.
            Volumen objekta bio je stran ovom podneblju - ogroman, sa monarhijsko žuto-crvenim horizontalnim prugama. Ali, vremenom, kao i većinu stranih tijela čovjek, uglavnom, prihvati. Podignut na samoj obali Neretve, tek mnogo godina nakon izgradnje, objekat ostvaruje kontakt sa rijekom preko dvaju terasa. Prvobitna orijentacija bila je ka istoku, prema parku sa pregolama u kome je dominirao bazen sa zlatnim ribicama, koje su privlačile sve, a posebno djecu, do godine 1976., kada je cjelokupni prostor prepravljen odlukom dnevne politike. Jutarnja kafa pila se u hladu parka, a večernja na terasi sa zapadne strane. Hotel je bio jedno od nekoliko mjesta u gradu gdje se moglo plesati uz večeru i kolače raznih boja, koje dovoze do tvog stola pa ih je teško odbiti.
            I pored pregradnji i dogradnji, vremenom je hotel sazreo za ozbiljnu adaptaciju planiranu za 100-godišnjicu. Umjesto obnove, u stotoj godini, objekat je uništen u prvim mjesecima rata 1992. godine, zajedno sa gotovo svim značajnim gradskim objektima.
            Banja, ili službeno gradsko kupatilo, podignuta je da zadovolji higijenske potrebe naraslog i strukturno promijenjenog građanstva. Pored svih sadržaja primijenjenih po uzoru na slične objekte u monarhiji, posebno one u Pešti, ovdje se izgrađivao i njegovao mostarski duh. Škola plivanja za početnike - djecu koja se boje plahovite Neretve, rekreacija, saloni za uljepšavanje, anegdote sa Bricom Rifom, tavla ili roštilj na terasi - činili su objekat izuzetno bliskim svakom, ali istovremeno i pristupačnim samo uglednim.
            Podignuta 1914. godine, dakle, 22 godine nakon hotela “Neretva” da dopuni sadržaje novog centra Mostara, Banja je drugačijeg arhitektonskog izraza. Sa mnogo više nestandardnih elemenata, sa egipatsko-maurskog stil se pretače ka secesiji. Arhitekta Tenijer je završio glavni korpus, ali Puba Loose je kompletirao objekat tek 1927. godine.
            Uništeni u planskom potiranju kulture i hotel i Banja doživljavaju sudbinu grada u kome su nakon decenija postojanja postali vanvremenski, i zato prioritetni za opstojanje Mostara kao simbola naše multikulturne zajednice.
            Začetnik ideje o gradnji javnog kupatila bio je tadašnji mostarski gradonačelnik Mujaga Komadina. Na svečanom otvaranju, u to vrijeme najvećeg i najljepšeg objekta ove vrste na Balkanu, 3. juna 1914. godine, Mujaga se svojim sugrađanima trebao obratiti i prigodnim govorom. On je to i učinio, ali na svoj način, kratko i narodski - jasno:
            - Narode, evo Bane (Banje) za one koji imaju para. Za one koji nemaju - eno Neretve!

            *U skorije vrijeme, zgrada Banje je obnovljena.